مرمت و تجدید غارها - بخش دوم و سوم

بخش دوم:

رفع گل و لکه ها از تشکیلات آهکی

شاید پاک کردن گل های شل از روی تزئینات آهکی با برسهای نرم و آبی که در غارها وجود دارد آسان باشد اما برای گلهای سفت و سخت شده اینطور نیست. مواقع زیادی است که گل ها یا سایر آلودگی های انسانی  بر روی فلااستونها یا تشکیلات آهکی سخت یا جذب منافذ بسیار ریز آنها شده و نمای آنها را لکه دار کرده اند. با استفاده از برس های پلاستیکی زبر، گل ها یا لکه ها را نمی توان برطرف کرد چون  بدرون رسوبات جذب شده اند و یا اینکه با رشد تشکیلات آهکی، آلودگی ها درون آنها نفوذ و در آنجا سخت شده و قشری از کلسیت روی گل ها و آلودگی ها را پوشانده است.

برای رفع این آلودگی ها دو راه وجود دارد. اول اینکه آنها را رها کنید و امیدوار باشید که با گذشت سالیان طولانی و نامشخص، کلسیت روی آنها را بپوشاند و کاملا از دید پنهان شوند و یا اینکه خودتان آن لکه های ناخوشایند را بر طرف کنید.

برای حذف آهکهای گلی شده باید بعضی از آنها را اندکی تراش دهید تنها به اندازه ای که به گل دسترسی پیدا کنید و آنرا حذف کنید. یعنی برای برطرف کردن گل، باید آهکی که رشد کرده، روی آن را فرا گرفته و در بند نگه داشته را بردارید و از طرفی به معنی اینکه ممکن است شما پاتینا که روی سطوح تشکیلات آهکی قرار گرفته را بردارید.

نکته بسیار مهم در پاکسازی تزئینات آهکی از لکه های گلی در این است که کاملا مطمئن باشید توسط انسانها و به اندازه کافی تازه باشند که آنها را امروزی بنامید زیرا ممکن است اینها لکه هایی طبیعی باشند که بر اثر ریزش آبهای ناخالص از بالا، سیلاب های شدید، زندگی گیاهی یا جانوری غار و یا انسانهای پیش از تاریخی بوجود آمده باشند.

قبل از تراش دادن روشهای دیگر را آزمایش کنید:

قبل از اینکه بخواهید لکه ها را با روش تراش دادن پاک کنید با روشهای ملایمتر مانند برسهای پلاستیکی، بطری آبپاش و یا سمپاش های پرفشار برای برطرف کردن بیشترین حد ممکن از گل های شل تا جای  امکان استفاده کنید. امکان استفاده از آب برای همه غارها مقدور نمی باشد اما شما میخواهید تشکیلات آهکی یا لکه را تراش بدهید بنابراین تا جای ممکن باید عمل تراش دادن را به حداقل برسانید.

اینکه کارتان را با چه روشی تمام می کنید مهم نیست بلکه مهم اینست که باید آنرا با نهایت دقت انجام دهید. بیش از حد تراش دادن و یا کاری که با سرعت زیاد انجام شده باشد می تواند سطح تزئینات آهکی را صدمه بزند و برخلاف چیزی شود که مورد نیاز بود و خودش باعث ایجاد خسارت و بدنما شدن بشود. لکه برداری شیمیایی و هم فیزیکی می تواند باعث ایجاد عواملی شود که زندگی جانوران غارها و اکوسیستم آنها را در معرض خطر قرار دهد، جدای از اینکه برای شما هم خطرناک است.

لکه برداری از طریق شیمیایی:

لازم است که اشاره ای به لکه برداری از طریق شیمیایی کنیم زیرا ممکن است شخصی از این روش استفاده کند. استفاده از اسید بسیار خطرناک می باشد. اسیدها از یک طرف قابلت سوزاندن پوست شما (خورندگی) را دارند و از طرف دیگر می توانند اکوسیستم غارها را تهدید کنند. حتی اسیدها می توانند با آهک و مواد معدنی موجود در غارها واکنش نشان بدهند. برای استفاده از آنها نیاز به ابزار محافظ مانند عینک و دستکش دارید. با توجه به تحقیقات بعمل آمده بر روی اسیدهای مختلف و معایبی که آنها دارند پیشنهاد می شود از هیچ اسیدی برای پاکسازی در غارها استفاده نشود. استفاده از روشهای فیزیکی به مراتب سریعتر، بهتر، آسانتر و ایمن تر هستند.

لکه برداری از طریق فیزیکی:

لکه برداری فیزیکی روشی است که از موادی سخت تر از کلسیت برای  تراشیدن و ازبین بردن لکه ها استفاده می شود. از وسایل لکه برداری مانند سمباده و ابزار فلزی میتوان با احتیاط و در اندازه محدود استفاده کرد اما اینکار باید بآرامی انجام شود که عملی خسته کننده می باشد. برای قسمت های کوچک یا جاهایی که دسترسی آنها سخت هستند می توان از کاردک های پلاستیکی یا آچار پیچ گوشتی یا ابزارهای مشابه استفاده کرد. با این ابزارها باید ذره ذره کار کرد تا امکان آسیب دیدن سطح کلسیتها به حداقل برسد و تنها به اندازه ای که لازم است این کار را کنید. به طور یقین سمباده سطوح را خراش خواهد داد و بنابراین باید از آن تا حد امکان کم استفاده شود. باید به یاد داشت که فعالیت شما برای زیباتر کردن تزئینات آهکی آسیب دیده می باشد نه اینکه به آنها آسیب بیشتری بزنید پس در هنگام استفاده از این ابزارها نهایت دقت را بکار ببرید و سعی کنید تنها به اندازه ای که لازم است با آنها کار کنید. می توانید از دریل های شارژی و سنگهای صیغل دهنده یا براق کننده که روی آنها نصب می شود برای اینکار استفاده کنید که به مراتب سریعتر، تندتر و راحت تر از مواد شیمیایی می باشد.

بخش سوم:

پاک کردن گرافیتی ها

گرافیتی واژه ای ایتالیایی و در اینجا به معنای هر نوع نوشته اعم از نام، نام خانوادگی و یا هر طرح غیر ضروری و ناخوشایندی که در سطوح غیرلازم و محلهای نامناسب ایجاد شده باشد.

گرافیتی و رنگ نوشته هایی که در غارها با آنها مواجه می شویم معمولا شامل نام افراد یا گروه ها، تاریخ، امضا و علامتهای راهنما هستند و توسط افرادی بوجود می آیند که رفتاری خودپسندانه دارند و شاید بی اطلاع از این جریان باشند که این کارشان باعث آسیب رساندن به غارها می شود و نیز از حدود خود خارج شده اند و قوانین محلی و کشوری را نقض کرده اند.

سه نوع تعریف برای گرافیتی های موجود در غارها وجود دارد:

1.     پیش از تاریخی که توسط انسانهای باستان در هزاران سال قبل و پیش از تمدن ایجاد شده اند.

2.  تاریخی که این گونه توسط انسانهای متمدن اولیه و نوادگان آنها تا پیش از ظهور اسپری رنگ افشان ایجاد شده است.

3.   جدید که توسط انسانهای امروزی بجای مانده است که هیچ فایده تاریخی ندارند مگر اینکه باعث آسیب رساندن و زشت کردن غارها می شوند.

 اینطور به نظر می آید که تشخیص این سه گروه از هم آسان می باشد. اما در حقیقت تفاوت میان آنها برای چشمان بی تجربه خیلی سخت و دشوار می باشد. ممکن است بر روی نقاشی ها و نشانه های پیش از تاریخی، نوشته هایی از دوران تاریخی یا امروزی باشد. پاک کردن رنگ نوشته های جدید بدون آسیب رساندن به نقاشی ها پیش از تاریخی و یا نوشته های تاریخی که در زیر هستند ممکن است وظیفه ای باشد که فقط از عهده متخصصان اینکار بر بیاید. بیشتر از یکبار اتفاق افتاده که نوشته های تاریخی یا نقاشی های پیش از تاریخی روی دیوار غارها بوسیله کسانی که خواسته بودند رنگ نوشته های امروزی را محو کنند معدوم شده است. در این مواقع تنها قصد و نیت خوب داشتن کافی نیست بلکه باید بدانید که چه کاری انجام میدهید.

مستندسازی با عکس گرفتن از گرافیتی ها بسیار مهم است. اگر عکسها قبل از عملیات پاکسازی وتجدید آغاز شده باشد امکان دنبال کردن و گرفتن ردپای آنها در اسناد تاریخی و تشخیص دادن اینکه آیا اسامی و تاریخها از نظر تاریخی مهم هستند وجود دارد. اگرچه با عکاسی می توان وضعیت و شکل گرافیتی ها را در زمانی که با دستور مالکان غار و یا سازمانهای مربوطه داده شده ثبت کرد اما ممکن است بعدها تاریخ نویسان عکسها را به عنوان مدرک باارزشی بیابند. عکاسی از گرافیتی ها در قبل و بعد از عملیات مرمت و قرار دادن آنها در کنار هم برای تطبیق آنها روش خوبی است.

زنگار طبیعی و سبز رنگ (پاتینا)

قبل از اینکه رنگ نوشته ها را پاک کنید باید در مورد زنگاری که سطح سنگها را فرا گرفته بیشتر بدانید. سطح بیشتر سنگهای غارها با لکه هایی طبیعی، گرد و خاک، مواد ارگانیکی شامل باکتری، خزه، جلبک ، گیاهان و جانوران و ذرات دیگری پوشیده شده است. بسیار مهم است که تا جای امکان این سطوح پوشیده شده که آسیبی ندیده اند را دست نخورده باقی بگذارید. به عنوان مثال اگر رنگ نوشته پنج سانتی متر می باشد باید پنج سانتی متر را حذف کنید. ممکن است نیازمند این باشید که بصورت ماهرانه تغییر رنگ و ظاهر را طوری با هم ترکیب کنید که محل گرافیتی پاک شده از سنگهای مجاور آن قابل تشخیص و برجسته نباشد. بنابراین باید همانند نوعی هنرمند، رنگ نوشته را حذف کنید بدون اینکه آسیبهای ناخوشایند خود را بر روی تخته سنگها باقی بگذارید. 

انواع گرافیتی و چگونگی پاک کردن آنها:

·   مداد: بسیاری از تاریخها و امضاهایی که تا پیش از سال 1940 نوشته شده با مداد انجام شده است. برای حذف  اینگونه از گرافیتی ها باید کاملا مطمئن شد که اهمیت تاریخی ندارند اما از طرفی می توان آنها را به دلایل مختلفی نادیده گرفت. به عنوان مثال، ممکن است آنها به نوعی برای تاریخ نگاران و یا افراد محلی منطقه دارای ارزشهای تاریخی و معنوی باشند. شاید امضاها بوسیله جد یکی از مالکان انجام گرفته باشد و شاید اسامی افراد برجسته و معروف در میان آنها باشد.

·   حکاکی: بسیاری از امضاها، نخستین حروف از نام و نام خانوادگی و تاریخها در دیوار، کف، سقف و تزئینات آهکی غارها حکاکی شده اند. یک کارشناس مرمت ممکن است بین تاریخ حکاکی های خیلی جدید و حکاکی هایی که قدیمیتر و دارای قدمت و ارزش معنوی هستند با کارشناس دیگر اختلاف نظر داشته باشد. مثلا می توان حکاکی هایی که قدمت آنها بیش از 70 سال است را به حال خود رها کرد و بقیه آنها را حذف کرد.

·   رنگ نوشته ها: با توجه به نوع رنگ و سطح سنگ، گاهی اوقات پاک کردن آنها می تواند سخت و مخاطره آور باشد.  تا قبل از اختراع قوطی های اسپری رنگ، تمامی رنگ نوشته ها اصولا با قلم مو انجام می گرفت اما بعد از اختراع آن تقریبا تمام نقاشی ها با اسپری انجام گرفته است (از سال 1970 به بعد). از آنجایی که آنها دارای ارزش تاریخی یا باستانی نیستند بهتر است تمامی رنگ نوشته هایی که با اسپری انجام گرفته را پاک کنیم.

·   وسایل گوناگون دیگری برای ایجاد گرافیتی در غارها استفاده شده که کمتر از بقیه می باشد. قیر، مداد رنگی و حتی رژلب نیز در بعضی از غارها دیده شده که توسط افراد خرابگر استفاده شده و چهره غار را زشت کرده اند.

ابزارهای پاک کننده برای گرافیتی:

در حال حاضر هیچگونه ابزار خاص و جامعی وجود ندارد که ایده آلترین پاک کننده برای گرافیتی ها در تمامی شرایط باشد. چگونگی برطرف کردن گرافیتی بستگی به این دارد که تصاویر یا نوشته های ایجاد شده توسط شخص خرابگر و سطح سنگی که گرافیتی بر آن ایجاد شده از چه جنس و بافتی می باشد.

قاعده ساییدن؛ با چیزی شروع کنید که از سطح سنگ نرمتر باشد و ببینید که آیا عمل می کند یا خیر. اگر کار نکرد، با ابزاری سخت تر آزمایش کنید و اینکار را تا جایی ادامه دهید که به ابزار دلخواه برای کارتان دست پیدا کنید. سعی کنید که رنگ نوشته را بدون آسیب رساندن به سطح سنگ پاک کنید. بخاطر داشته باشید که تمام این فعالیتها برای این است که جلوه غار را بهتر از هنگامی که کارتان را شروع کرده بودید بشود. اگر بعد از عملیات پاک کردن، محل سابق رنگ نوشته بصورت خراشیده مشخص باشد شاید  بهتر باشد که گرافیتی را بدون دستکاری رها کنید. اگر در حال حاضر فنون لازم برای درست انجام دادن اینکار را ندارید با این تفکر که در آینده با دست پر از عهده اینکار برمی آیید رنگ نوشته ها را بحال خود رها کنید.

·   قلم مو پلاستیکی نرم: ممکن است بتوانید اثر مداد و ذغال را با قلم مو نرم نقاشی و یا تکه پارچه ای پاک کنید. هنگامی که با قلم مو برای زدودن گرافیتی کار می کنید شیوه برس زدن می تواند به این صورت باشد: با توجه به طرح و بافت سنگ  از سمتی به سمت دیگر حرکت کنید و یا بصورت حرکتهای دایره ای کوچک. برس زدن و حرکات دست را تا حد امکان با دقت و کنترل شده انجام دهید و سعی کنید روی گرافیتی برس بزنید و تا جای امکان از آن خارج نشوید و تا آنجا که می توانید روی سطوح خارج از گرافیتی برس نکشید. برس زدن ممکن است لعاب و زنگار طبیعی (پاتینا) روی سطوح را از بین ببرد پس با دقت کارتان را انجام دهید. از مسواک هم می توان استفاده کرد که برای قسمتهایی با قطر کم و یا سطوح سنگی ظریف بسیار ایده آل هستند، مانند فلااستونهای کلسیتی و یا مرجانهای غار.

·   برس پلاستیکی زبر و سفت: برسهای بسیار سفت به سطح سنگها آسیب وارد می کنند باستثنای سنگ آهکهای سخت، چرت و غیره. از این نوع برسها هنگامی استفاده کنید که قلم موهای نرمتر جوابگو نیستند و درصد آسیب دیدن سطوح سنگ کم باشد. 

·   برسهای سیمی: اگرچه برای رنگ نوشته ها و حجاریها موثر هستند اما قطعا باعث آسیب رساندن به سطوح سنگ می شود.

·   ابزارهای دیگر: از قبیل آچار پیج گوشی و میخ. برای فضاهای بسیار محدود، ابزارهایی که سر لبه دار فلزی یا پلاستیکی دارند برای برداشتن فیزیکی رنگ بصورت ذره ذره استفاده می شود. استفاده از این ابزار عملی بسیار خسته کننده و آهسته است اما در مواقعی بکار می آید که برسها بیش از اندازه نرم به نظر می آیند، ضخامت یک ناحیه بیش از اندازه بزرگ باشد، رنگ نوشته در یک درز یا شکاف کوچک و یا سطح سنگ بسیار حساس و ظریف باشد (مانند مرجانهای غار). هنگام استفاده از این ابزار باید بسیار با احتیاط بود.

·   ابزارهای الکتریکی: استفاده از دریل های شارژی و بدون سیم. می توان انواع گوناگونی از برسهایی که بر سر دریل نصب میشوند استفاده کرد که می توانند از برسهای نرم مانند براق  کننده های نایلونی تا برسهای سخت سیمی صیغل دهنده باشند که استفاده از هر کدام آنها به ترکیب سنگ و نوع گرافیتی بستگی دارد. از آنها هنگامی استفاده می شود که سطح سنگ پهن و مسطح است و هنگام استفاده باید با دقت بیشتری از آنها استفاده کرد که باعث آسیب رساندن به سطوح سنگ نشود.

·   مواد شیمیایی: توصیه فراوان می شود که از این روش استفاده نشود. مواد شیمیایی برای اکوسیستم غار و شاید هم برای افرادی که از آن استفاده می کنند خطرناک می باشد. در اینجا به طور خلاصه در مورد آنها صحبت می کنیم و اشاره ای به آنها داریم اما باز هم تاکید می کنیم که از آنها در غارها استفاده نکنید. اسیدها معمولا روی رنگها بخوبی عمل نمی کنند و خطر آنها برای انسانها و غارها کاملا مشهود است. فرآورده های رنگ بر تجاری می توانند برای نرم کردن رنگها موثر باشند و سبب شوند که رنگ از روی سنگ شل شوند اما آنها برای محیط زیست و انسانها خطرناک هستند. بعضی از مواد شیمیایی، دود یا بخاری غلیظ دارند که می توانند برای تنفس خطرناک باشند و اگر روی شما بریزند ممکن است پوست و چشم شما را آسیب برسانند.

 آب اکسیژنه می تواند بعضی از نقاشی های ضعیف و بی کیفیت را پاک کند. آب اکسیژنه هایی که در داروخانه ها یافت می شوند تنها 3  درصد دارای آب اکسیژنه هستند که محلول ضعیفی می باشند. آب اکسیژنه معروف به 30 درصد بسیار خطرناک است و از طرفی بر روی بسیاری از نقاشی های اکریلی و لاک الکلی (جلادار) بی اثر می باشد.

پاک کننده های گرافیتی مواد شیمیایی گوناگونی دارند که ممکن است شامل دی‌کلرومتان، سدیم هیدروکسید (سود سوزآور) باشند که اینها برای شما و اکوسیستم غارها خطرناک هستند. دی کلرومتان عنصری غیرفلزی و حلالی است که به عنوان ماده ای سرطانزا و مضر برای لایه ازون شناخته شده است. سود سوزآور با  قدرت خورندگی زیادش و پی اچ بالایی که دارد معروف می باشد و از این لحاظ جایی در غارها ندارد. بهتر است به هیچ وجه از مواد شیمیایی در غارها استفاده نکنید.

نکات مهم:

1.  پیشنهاد می شود مرمت استالاکتیتها و استالاگمیتها هنگامی انجام شود که مطمئن هستید افراد خرابگر دیگری برای شکستن و ازبین بردن آنها نمی آیند. بدترین حالت زمانی است که محبور شوید عملیات مرمت را چندین بار برای تزئینات آهکی یا غاری انجام دهید. تجربه نشان داده مرمت هنگامی مفید است که اقدامات حفاظتی در غار اعمال شده و یا غار به گیت و دروازه ورودی مجهز شده باشد.

2.  تجربه انجام اینکار را داشته باشید و یا با افرادی که در این فعالیتها تخصص و آشنایی کامل دارند همکاری کنید زیرا ممکن است روش و عمل شما باعث تخریب بیشتر و صدمه شود.

3.  صبر و شکیبایی داشته باشید. با آرامش و حوصله کار کنید و به اندازه کافی وقت به اینکار اختصاص دهید.

4.  این مقاله صرفا جهت آشنایی مقدماتی و اولیه با روش مرمت و تجدید غارهاست. سعی شده است که با چند نمونه از آسیبهای متداول و روشهای مرمت و پاکسازی آنها که در غارهای مختلف جهان انجام می شود آشنا شده باشید. برای مرمت و پاکسازی، روشها و شیوه های مختلفی وجود دارد که تنها به چند نمونه از آنها اشاره شده است.

نکته مهم: کاملا مشخص و بدیهی است که مرمت و بازگرداندن غارها هیچوقت نمی تواند کاملا خسارت و آلودگیها را از بین ببرد و ممکن است اثر تخریب کاملا خذف نشود. شاید گونه نادری از جانوران در غاری باشد که برای همیشه محو بشوند. شکستن یا خسارت وارد کردن به تزئینات آهکی که هزاران سال شکل گیری آنها طول کشیده بسیار ساده است اما مرمت آنها بسیار سخت و طاقت فرساست و چه بسا اینکه ممکن است هیچوقت به شکل اول خود بازنگردند. بنابراین بهترین کار انجام فرهنگ سازی و آشنا ساختن افراد و گروهها با تخریبهای عمدی و غیرعمدی است که موجب آسیب رساندن به غارها و موجودات آنها می شود و این فعالیتها باعث می شود که تخریبها و آلودگی ها کمتر و کمتر شود و شاید به روزی برسیم که اصلا لازم نباشد دست به اقدامات مرمتی و حفاظتی در هیچ غاری بزنیم.

باید بخاطر داشته باشیم که همه ما نسبت به طبیعت و حفظ آن برای آیندگان مسئول هستیم.

طاهر شاهواری

مرمت و تجدید غارها - بخش اول

مقدمه

غارها و تشکیلات کارستی اکوسیستم بسیار حساسی دارند. در طبیعت ذاتی غارها، آنها مثالی از بکر بودن و زیباییها هستند. انسانها همیشه مجذوب غارها بوده اند و همین جذبه باعث برانگیخته شدن و رفتن انسانها به غارها برای اکتشاف و تجربه کردن ناشناخته های آنها بوده است. با وجود این آدمها همیشه مخلوقات با احتیاطی نیستند، اکتشاف و علاقه آنها به غارها باعث شده که تخریب، آلودگی و آسیب رسیدن به بخشهایی از غارها میسر شود. جدا از هرگونه صدمه و آلودگی که زندگی جانوران غارها را تهدید می کند، آسیب رسیدن به تشکیلات غارها امری هست که علاوه بر زشت و نازیبا کردن آنها، روندی که طی هزاران سال شکل گرفته تخریب و نابود می شود و هیچوقت هم قابل برگشت نمیباشد. یک غارنورد بدون ملاحظه یا دیدارکننده ای بی اعتنا میتواند آسیب های جدی به ساختار و تزئینات آهکی درون غارها بزند که گاهی اوقات تنها یک طرفدار حفظ منابع طبیعی غارها می تواند خسارتها را ببیند، آنها را درک کند و از اینکه محیط زیست جانوران ساکن غارها به خطر افتاده، آلوده شده و تشکیلات آهکی آنجا شکسته یا گم شده و یا با رنگ و گل آلوده شده اند ناراحت و افسرده شود.

تشکیلات آهکی در غارها نشاندهنده شاهکار دست طبیعت و از طرفی یادآور گذشت زمان و روند آهسته ای است که برای شکل گیری ذره ذره آنها سپری شده است.  در حقیقت ما غارها را با وجود آنها میشناسیم و براستی که مظهر شکوه، عظمت و دلفریبی هستند. با این وجود همیشه در غارها با صحنه هایی مواجه می شویم که منظره آنها خوشایند نیست؛ دیدن تزئینات آهکی شکسته و خرد شده، آلوده شدن آنها با گل چکمه های غارنوردان و رنگ نوشته هایی که توسط افراد مختلف روی آنها ایجاد شده است.

خوشبختانه امروزه با پیشرفت علوم و فنون این امکان برای غارنوردان مهیا شده است که آسیبها را مرمت کنند، شرایط زیست محیطی را بحال اول برگردانند، تزئینات آهکی شکسته شده را دوباره بهم متصل، رنگ نوشته ها را برطرف و لکه های گل را از روی رسوبات آهکی پاک یا پنهان کنند.

اگرچه به طور روزافزون سازمانها و گروههای غارنوردی برای پاکسازی، حفاظت و بازگرداندن غارها به شکل اولیه و طبیعیشان تلاش بی وقفه ای می کنند اما با وجود این اقدامات باید خاطر نشان کرد که حفاظت و پیشگیری از تخریب غارها و حفظ محیط زیست موجودات ساکن آنها در درجه اول ضروری بوده و تمامی کسانی که از غارها دیدن می کنند باید آن را به عنوان یکی از اصول غارنوردی بدانند و موظف به رعایت و اجرای آن باشند، چه بسا که بعد از مرمت و پاکسازی، به طور یقین هیچگاه نمی توان وضعیت را به صورت اول بازگرداند.

بازگرداندن به شکل اصلی (در این مقاله بیشتر از واژه تجدید استفاده می کنم) با پاک کردن غارها اندکی تفاوت دارد. تجدید، تلاش برای قرار دادن چیزها در جای قبلیشان – جایی قبل از آمدن انسانها و صدمه قرار داشتند-  می باشد؛ چسباندن و اتصال مجدد قطعات شکسته شده تشکیلات آهکی بهم، با دقت برداشتن و حذف ترکیبات مصنوعی یا بهم سخت شده ای که مدت مدیدی دوام خواهند داشت، هموار سازی گلهای کپه شده روی هم، پاکسازی رسوبات آهکی آلوده شده به گل و بحال اول برگرداندن آبهای جاری طبیعی که در میان بعضی از این غارها وجود دارند. بازگشت به فرم اصلی ترکیبی از فنون و هنر هست به طوری که این فوت و فن چنان خوب انجام می شود که هیچ کس متوجه انجام آن نمی شود. مهارت و شکیبایی کلید ترکیبی در مرمت غار هستند. افراد نیاز به مواد و شیوه هایی دارند که موثر باشند و در عین حال به غارها ضرری نرسانند.

پیش از این در مقاله حفاظت غارها اشاره کوچکی برای پاکسازی، مرمت و حفاظت تشکیلات آهکی غارها داشته ام اما در این مقاله سعی کردم بصورت مفصل تر و جامع تر در این باره صحبت کنم. باید خاطر نشان کنم بازگرداندن غارها شامل فعالیتهای وسیع و اقدامات فراوانی است که در این مقاله نمی توان به همه آنها پرداخت و در عمل نیاز به متخصصان برای بررسی، تحقیق، کشف و چگونگی رفع آنها می باشد و شاید لازم باشد اقداماتی خارج از غار انجام دهیم که تاثیرات آن به غار و اکوسیستم آن ربط داشته باشد. به عنوان مثال گاهی اوقات با تغییر محل تقسیم آب رودخانه غارها می توان تاثیرات مهمی در تجدید آن غار شاهد بود. تاثیرات فاضلاب ها می تواند حیات ساکنین داخل آبها را تهدید کند و با این روش می توان دوباره حیات را در آنها تجدید کرد. در اینجا سعی کردم به کلی ترین و فراگیر ترین خسارتهای عمده ای که تقریبا در هر غاری شاهد آن هستیم بپردازم و تاکید می کنم این مقاله صرفا جهت آشنایی با بعضی از فنون و شیوه هاست.

بخش اول:

بهم متصل کردن و مرمت  استالاکتیتها و استالاگمیتهای شکسته

دما و رطوبت عواملی هستند که شیوه چسباندن قطعات شکسته شده در غارها را محدود می کنند. استفاده از اپوکسی برای تعمیر و مرمت استالاکتیتها و استالاگمیتها در بین غارنوردان متداول است که البته نتیجه کار بسته به روشی که از آنها استفاده می کنید می تواند متفاوت باشد. سیمانی که جراحان برای شکسته بندی استفاده می کنند نیز سودمند است اما هزینه آن بسیار گران خواهد بود. باید توجه داشت که برای مرمت و چسباندن استالاکتیتها و استالاگمیتها روشها و توضیحات گوناگونی وجود دارد اما باید این را نیز درنظر داشت که کیفیت کار انجام شده هر کدام آنها با یکدیگر نیز فرق می کند.

مرمت و تعمیر استالاکتیتهای شکسته شده فرق چندانی با مرمت استالاگمیتهای آسیب دیده ندارند، از این لحاظ که جنس و محیط قرار داشتن آنها یکسان می باشد. تفاوت اصلی آنها در نحوه قرارگیری می باشد، پدیده ای که به سقف غارها آویزان و دیگری چیزی که به کف غارها چسبیده است. با این وجود، سنگینی مهمترین عامل در تفاوت آن دو می باشد.

ستونها و استالاگمیتها با استفاده از اپوکسی به راحتی می توانند تعمیر بشوند اما این قضیه برای استالاکتیتها کاملا فرق می کند. سنگینی وزن استالاگمیتها باعث می شود که خودشان را نگاه دارند و این باعث راحتی عمل مرمت می شود اما در مورد استالاکتیتها سنگینی دشمن شماست. شرایطی هست که چسب اپوکسی می تواند به تنهایی استالاکتیت شکسته شده را در جای خود ثابت نگه دارد اما اگر تصمیم دارید که مرمت استالاکتیتها به صورت دایمی و همیشگی باشد نباید تنها به چسب اکتفا کرد. اپوکسی برای تعمیر استالاکتیتها بسیار مفید است اما به چیزهای بیشتری نیازمندیم که سنگینی، وزن و آب نمی تواند آنها را شکست بدهد. در اینجا به روش مرمت استالاکتیتها و استالاگمیتها می پردازیم و تمامی این مراحل جز دریل کاری و گذاشتن پین یا پیچیدن مفتول برای مرمت هر دو یکسان می باشد.

قبل از انجام مرمت باید مطابق روشی که میخواهید عملیاتتان را انجام بدهید تجهیزات و تدارکات لازم را فراهم بیاورید. پیشنهاد می شود با استفاده از پوشش لاستیکی در کف محل کار و گذاشتن ابزارها و قطعات شکسته روی آن از آلوده شدن لوازم و بخشهای در حال مرمت با گل و خاک کف غارها جلوگیری کنید.

نکته 1: دو روش برای مرمت استالاکتیهای شکسته در این مقاله آورده می شود. روش الف و روش ب.

نکته 2: این روشها برای اتصال استالاکتیتهای ساده و معمولی هستند. برای مرمت استالاکتیهای لوله ای موضوع کاملا متفاوت می باشد.

اپوکسی: یکی از لوازم مورد استفاده در مرمت تزئینات آهکی اپوکسی می باشد که در حقیقت از دو ماده شیمیایی مختلف تشکیل شده است. رزین یا ترکیب و فعال ساز یا سفت کننده. هر یک از این بخشها در حالت عادی مایع هستند اما وقتی که با هم مخلوط می شوند واکنش داده و تبدیل به یک جسم سخت می شوند. طی این مدت زمان واکنش است که می توانید مخلوط را به سطوح مالیده و برای چسبیدن و عمل کردن آنها استفاده کنید. زمان عملکرد هنگامی بپایان می رسد که مخلوط تا حدودی سفت شده و با لمس کردن چسبناک نباشد. کل زمان عملیات مرمت معمولا با دوره مهم عملکردن اپوکسی تا سفت شدن آن طول می کشد که این مدت برای اپوکسی ها متفاوت است.(برای اطلاعات بیشتر به راهنمای آنها مراجعه شود)

دستکش: وقتی که تشکیلات آهکی را لمس می کنید، پیشنهاد می شود که از دستکشهایی از جنس نایلون یا نیتریل که مورد استفاده دندانپزشکان، پزشکان و پرستاران است استفاده کنید. دستکشهای لاتکس هم قابل کاربرد هستند البته به شرطی که افراد استفاده کننده به آن حساسیت نداشته باشند. مزیت استفاده از دستکشها در اینست که مانع تماس چربی و آلودگی های دست با تزئینات آهکی می شود. همچنین مانع چسبیدن اپوکسی به دست هنگام استفاده می شوند.

مطمئن باشید که قطعات شکسته شده روی هم جفت شده باشند.

پیدا کردن قطعات شکسته شده ممکن است کاری سخت و مانند حل کردن پازل باشد. همیشه تکه های شکسته شده را نمی توان در کنار هم و یا در محل شکستگی پیدا کرد. چه بسا که فرد خرابگر آنرا از غار خارج کرده و یا به جای دیگری پرت کرده باشد و هیچوقت هم موفق به یافتن بعضی از آنها نشوید. می توانید قطعات پیدا شده و نا مشخص را در جایی جمع کنید و با توجه به قطر، رنگ و شکل، محل آنها را پیدا کنید که این کار مستلزم شکیبایی و زمان کافی است.

در وهله نخست ممکن است به نظر بیاید که قطعه ای شکسته شده متعلق به محل مورد نظر باشد. تکه شکسته را در محلی که فکر می کنید مربوط به آنجاست قرار دهید. اگر با هم کاملا منطبق باشند و روی هم قرار گرفتند مرحله بعدی را انجام دهید.

پاک کردن و تمیز کردن

پس از اینکه دو قسمت شکسته شده را روی هم جفت کردید، باید کاملا مطمئن شوید که قطعات، تمیز و خشک شده باشند. عدم وجود خاک، گل و آب بر روی سطوح بسیار مهم و حائز اهمیت می باشد. وجود این عوامل باعث می شود که اپوکسی بر روی سطوح به خوبی تماس پیدا نکند. اگر روی سطوح آهکی این عوامل وجود داشته باشد، اپوکسی به راحتی نمی چسبد.

 اگر بر روی سطوح فقط اندکی خاک وجود داشته باشد استفاده از قلم موهای پلاستیکی گاهی اوقات می تواند آنها را براحتی تمیز کند. اما زمانی که موضوع جدی تر باشد و سطوح به گل یا آب آغشته باشد، برس زدن (مثلا با استفاده از یک مسواک) و پاشیدن آب با آب پاش برای پاک کردن مورد نیازمند است. یک حوله یا پارچه برای جذب آب و خشک کردن سطوح خیس مورد استفاده قرار می گیرد. بهتر است که تمام سطوح بیرونی (سطوحی که قابل رویت هستند) استالاکتیتها و استالاگمیتها را تمیز نکنید. ممکن است که بر روی این سطوح در اثر گذشت زمان و  ذرات معلق موجود در هوا و آب، زنگار طبیعی و سبز رنگ (پاتینا) روی آنها را پوشانده باشد. گلهای اضافی را رفع کنید اما اگر امکان دارد، این لایه سبزرنگ را بر ندارید.

 وقتی که دو قطعه کاملا خشک شده و تمیز باشند، چسبها را آماده کنید.

دریل و سوراخ کاری

برای مرمت استالاکتیتها، سوراخ کاری  یک مرحله اضافه و لازم می باشد بر خلاف مرمت استالاگمیتها که در بیشتر اوقات و حالت معمول نیاز به این کار نیست.

دریل کردن استالاکتیتها به این منظور انجام می شود که بخواهید حداقل یک سوراخ در آنها برای کارگذاشتن یک پین ضد زنگ یا گالوانیزه (روش الف) و یا مفتول (روش ب) برای بند زدن آنها ایجاد کنید. اینکار دقیقا شبیه به روشی است که پزشکان برای استخوان لگن شکسته شده انجام میدهند، گذاشتن یک پین برای نگهداشتن و ترمیم آنجا. برای اینکار نیاز به دو شخص می باشد. شخص اول برای نگه داشتن قطعه شکسته شده و فرد دیگری برای کار با دریل و سوراخ کردن.

تجهیزاتی که برای دریل کاری استالاکتیتها و اتصال قطعات شکسته شده بدان نیازمندید عبارتند از:

1.  دریل شارژی و بدون سیم با مته های الماسه در اندازه های مختلف. هر قدر که استالاکتیت بزرگتر باشد به شماره مته بالاتری نیازمندید.

2.  بطری آبپاشی که با آب درون غار پر شده باشد. برای پاک کردن پودر ناشی از دریل کاری کلسیتها و از طرفی برای خنک کردن محل سوراخ کاری. اگر کلسیت بیش از حد گرم شوند امکان شکنندگی و خرد شدن آنها بیشتر است.

3.  مجموعه کوچکی از فنجان و کاسه. زمانی که از آب برای خنک کردن سوراخ ایجاد شده استفاده نمی کنید زیر محل مته دریل نگه داشته می شود و می توان پودر حاصل شده از عمل دریل کاری را جمع آوری نمود. این پودر کاملا قابل استفاده می باشد. وقتی که با خاک، آب و یا اپوکسی مخلوط شود قابل استفاده برای پر کردن منافذ یا درزهای ایجاد شده می باشد.

4.   برای روش  الف: پین ضد زنگ یا گالوانیزه شیار دار و یا پیچهای بدون سر. استالاکتیت بزگتر ضخامت بیشتری دارد و در نتیجه پین بزرگتری نیاز است. این پین می تواند پیچی باشد که از بخش مارپیچ برش خورده و تمام بخش شیاردار آن فولادی و ضخامت آن در تمام طولش یکسان باشد که از فروشگاههای ابزار فروشی قابل تهیه می باشد. باید در انتهای آن برشی ایجاد کنید که قابلیت پیچاندن آن با پیچ گوشتی مهیا و قطر پین استفاده شده باید با قطر مته الماسه یکسان باشد.

5.  برای روش ب: مفتول گالوانیزه یا ضد زنگ نازک. هر چه استالاکتیت بزرگتر باشد، ضخامت مفتول بیشتر می شود.

6.     برای روش الف: آچار پیچ گوشتی

7.     برای روش ب: سیم چین و انبردست برای بریدن و بهم پیچاندن سیمها

 

سوراخ کردن برای روش الف:

این روش برای استالاکتیتهایی است که گرد، بیضی و یا به اندازه کافی کلفت هستند.

1.  ایجاد سوراخی با دریل بدین صورت که از یک سمت شکسته شده شروع شود و بعد از گذشتن از میان شکستگی به طرف دیگر برسد و زوایه آن با خط شکست حدود 45 درجه باشد. این سوراخ باید اندازه کافی طویل باشد تا قابلیت نگه داشتن پین بلندی که بخش مرمت شده را بتواند در جای خود ثابت و تنها بر روی خود نگه دارد را داشته باشد. برای قطعات بزرگ و سنگین استثنا، اگر نیاز به دو پین برای نگه داشتن استالاکتیت بود، سوراخ دوم در طرف مقابل استالاکتیت که با سوراخ اول زوایه تقریبی نود درجه دارد دریل می شود.

2.  روش دیگر سوراخکاری در داخل استالاکتیت انجام می شود بدین صورت است که سوراخی را درمرکز استالاکتیت، موازی با محور آن ایجاد می کنید. سپس در بخش دیگر شکسته شده، در مرکز آن سوراخی هم جفت سوراخ قبل دریل می کنید. لازم است سوارخ بقدری گشاد باشد از قرار گرفتن دو سوراخ دریل شده بر روی هم و در یک ردیف قرار گرفتن آنها مطمئن باشید. گشادتر بودن سوراخها را بعدا می توانید با پر کردن چسب اپوکسی پر کنید. این روش سوراخکاری در زمانی انجام می شود که ایجاد سوراخ در بیرون استالاکتیت نامطلوب و پرکردن آن غیرممکن باشد.

3.  با دقت و آهسته سوراخ کنید. به یاد داشته باشید که تشکیلات آهکی شکننده و تا حدودی نرم هستند و نوک مته می تواند خیلی داغ شود. بطری آبپاشی که از آب درون غارها پر شده است می تواند باعث خنک نگه داشتن مته شود اما اگر به آهستگی و دقت سوراخکاری را انجام دهید و برای ایجاد سوراخی مکث و توقف داشته باشید نیاز به این کار ندارید. نگه داشتن کاسه یا فنجانی در هنگام دریل کردن باعث جمع آوری پودر کلسیت و استفاده از آن را ممکن خواهد ساخت. از طرفی اگر اینکار را نکنید پودر حاصله بر روی کف یا تزئینات خواهد ریخت و بصورت ناخواسته غار جلوه غار را زشت خواهید کرد. سوراخ باید به اندازه ای باشد که تمامی پین درون آن وارد شود و تا اندازه ای که پین را در خود نگه دارد و پین لق نباشد. بعد از عمل دریل کاری پودر و رطوبت را از سوراخ خارج و عاری کنید. وقتی که سوراخ ایجاد شده به اندازه کافی گود باشد، برای مرحله بعد آماده شوید.

سوراخ کردن برای روش ب:

برای استالاکتیتهای نازک یا کوچک از این روش استفاده می شود.

1.  تکه های شکسته شده را در روی هم جفت کنید تا به شکل اولیه شان قرار بگیرند. در دو طرف نقاط شکسته شده نقطه هایی در مقابل هم بزنید که حدود 5/1 سانتیمتر از محل شکستگی فاصله داشته باشند. باید چنان به دقت و حسابگری این نقاط را علامت زده شود که همه  آنها در زیر خطر شکستکی قرار گرفته و نقاط مقابل طرف دیگر دقیقا در زیر نقاط مقابل قرار گرفته باشند. استالاکتیتهای کوچک به احتمال زیاد تنها به یک جفت سوراخ نیازمندند. تزئینات عریض تر ممکن است به دو جفت یا بیشتر نیازمند باشند.

2.  به آهستگی و دقت دریل کاری را انجام دهید. فنجان یا کاسه در زیر محل سوراخکاری نگه داشته باشید.

3.     مطمئن باشید سوراخها و سطوح تا حد ممکن تمیز و خشک باشند.

مخلوط کردن اپوکسی:  

مطابق دستورالعملهای سازنده و با توجه به راهنمای موجود دو ماده را به اندازه لازم مخلوط کنید. می توانید از ظروف کوچک پلاستیکی (مانند ظروف ماستهای یک نفره، کره و...) ویک تکه چوب مانند آبسلانگ (چوب صافی که پزشکان هنگام معاینه حلق بیماران از آن استفاده می کنند) برای همزدن استفاده کنید. مخلوط را به اندازه ای آماده کنید که فکر می کنید برای مرمت به آن نیازمند هستید.

استعمال اپوکسی:

اپوکسی را در تمام سطح شکسته بمالید تا مطمئن شوید که دو سطح بهمدیگر کاملا چسب خواهند خورد. با استفاده از یک تکه چوب صاف مانند آبسلانگ، چوب بستنی یا انگشت دست (با دستکش)، اپوکسی را بر سطوح بمالید و مطمئن شوید که تمامی قسمتها را پرکرده اید.

 بخاطر داشته باشید وقتی دو قسمت بر روی هم جفت شوند، تنها لایه نازکی (مثلا به اندازه یک ورق کاغذ) از اپوکسی بین آنها باقی خواهد ماند و بنابراین بیش از اندازه هم استفاده نکنید. هر قدر این لایه ضخمیتر باشد بعد از اینکه عمل جفت سازی را انجام دهید، لایه اضافه آن از اطراف محل شکستگی بیرون خواهد زد.

برای مرمت به روش الف درون سوراخهای دریل کاری اپوکسی بریزید.

اتصال قطعه شکسته شده به پایه (استالاگمیت)

وقتی اپوکسی در تمام سطح زده شد، دو قطعه شکسته را بهم متصل کنید. هنگامی که تکه شکسته شده را  به بخش اصلی (پایه) متصل کردید می توانید آنرا اندکی لرزش یا تکان دهید. این کار باعث فشرده شدن اپوکسی میان دو بخش شکسته شده می شود و در نتیجه تمامی حفرات ریز سطوح پر شده و اپوکسی اضافه از میان درز شکستگی بیرون خواهد آمد.

اتصال قطعه شکسته شده به پایه (استالاکتیت)

ابتدا مطابق روش بالا عمل و بعد از آن برای مرمت استالاکتیت و با توجه به روشهای الف و ب این مرحله را کامل کنید:

برای مرمت در روش الف: پین مارپیچ را در سوراخ ایجاد شده قرار دهید و آنرا تا اندازه لازم فرو می کنید. اگر فضای حفره ایجاد شده اندکی تنگ بود و پین براحتی در آن حرکت نمی کرد می توانید از  آچار پیچ گوشی استفاده کنید. بعد از کارگذاشتن پین نباید هیچ زائده و برآمدگی از استالاکتیت بیرون زده باشد.

برای مرمت در روش ب: تکه ای از مفتول را بریده و آنرا به شکل نعل اسب خم کنید. سپس آنرا وارد جفت سوراخها کنید و دو سر آزاد آنرا بهم پیچ  دهید تا خوب سفت و گیره محکمی شود. اگر تعداد جفت سوراخها در بخش مرمتی از یک جفت بیشتر بود، برای بقیه به همین صورت عمل کنید. اگرچه این گیره های مفتولی می توانند برای مدت نامحدود در محل مرمت شده باقی بمانند اما بعد از اینکه اپوکسی سخت شد می توانید گیره های مفتولی را جدا کنید. هر چه مفتولها ضخیم تر باشند، سفت کردن آنها هم سخت تر و خسته کننده تر خواهد بود. اپوکسیهای اضافه بیرون آمده از محل شکستگی را می توان تا قبل از سخت شدن بر دارید و هنگامی که حالت مایع آنها بصورت خمیری در آمده است زمان مناسب اینکار است. می توانید از انگشت دست، کاردک و یا چوب صاف کوچکی استفاده کنید.

پوشاندن محل شکستگی و همرنگ کردن آنجا:

بیشتر اوقات بعد از تمام کردن عملیات مرمت، محل شکستی مشخص خواهد بود. برای رفع این مشکل با ترکیبی از پودر کلسیت که هنگام دریل کاری در کاسه یا فنجان ریخته و جمع کرده اید با خاک و آب و یا اپوکسی می توانید ماده ای تهیه کنید که محل شکستگی را با آنها پر کنید (مخلوط کردن آنها را  تا جایی انجام دهید که به رنگ محل مورد نظر نزدیک شود). اینکار را با دستکش یا کاردک انجام دهید. اگر همرنگ کردن خوب انجام شود، محل شکستگی غیر قابل تشخیص و به سختی قابل دیدن خواهد بود. از این ماده همرنگ برای پر و پنهان کردن سوراخ یا سوراخهایی که در روش الف دریل کاری کرده اید نیز می توانید استفاده کنید. سوراخهایی که در مرمت به روش ب ایجاد کرده اید را پر نکنید. چه بسا امکان این هست که بخواهید مفتولها را در بیاورید و می توانید بعد از اینکار حفرات را پر کنید.

اگر استالاکتیت و استالاگمیت غیرفعال و در حال رشد نباشد ساخت ماده همرنگ بدون اپوکسی غیرممکن است. اما اگر استالاکتیت فعال و زنده باشد استفاده از ماده همرنگ ممکن است غیر ضروری باشد. رشد تزئینات آهکی سرانجام شکاف محل خرد شدگی را پوشش خواهد داد.

زمانی که فعالیتهای آهکی جدید، آثار بجای مانده از مرمت در روش ب  را پوشاند شاید زمان خوبی برای بریدن و درآوردن مفتولها باشد. برای استالاکتیتها در روش الف، پینها درون آنها قرار دارند که چیزی مادام المعر و دایمی هستند و هیچوقت هم قابل رویت نخواهند بود.

طاهر شاهواری